Ontwikkelingen in het financieel kader

Het gemeentefonds is de grootste inkomstenbron voor gemeenten. Jaarlijks worden gemeenten op een drietal momenten geïnformeerd over de actuele raming van het gemeentefonds. De meicirculaire is gebaseerd op de Voorjaarsnota van het Rijk en is een belangrijke bouwsteen van de gemeentelijke begroting. In de meicirculaire zijn de afspraken uit de Voorjaarsnota verwerkt. Hieronder wordt op deze onderdelen een verdere toelichting gegeven.

Volume accres en Loon Prijs Ontwikkeling (LPO) accres
In de meicirculaire 2024 is de nieuwe financieringssystematiek vervroegd van 2027 naar 2024. Het betekent dat de koppeling van het accres aan de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp) per 2024 al is ingevoerd. Het volume accres wordt vanaf 2024 gebaseerd op een 8-jaars historisch gemiddelde (t-9 t/m t-2) van de ontwikkeling van het bbp. Door het toepassen van de ontwikkeling van het bbp vanaf 2024 zijn de tranches voor de jaren 2024 en 2025 lager dan in de Miljoenennota 2024. Verder worden de tranches voor de jaren 2024 en 2025 structureel opgenomen in plaats van incidenteel. Hierdoor is het volume accres voor de jaren 2024 en 2025 lager dan in de septembercirculaire 2023 en vanaf 2026 en verder hoger.
In de meicirculaire 2024 is het LPO accres eerst geactualiseerd voor de macro-economische cijfers van het Centraal Economisch Plan (CEP) 2024. Vervolgens is de indexatie voor loon- en prijsontwikkeling vanaf 2024 gebaseerd op de prijs bruto binnenlandse product (pbbp).
In verband met het vervroegen van de gewijzigde bbp-indexatie van 2027 naar 2024 dalen het volume en LPO accres voor de jaren 2024 tot en met 2029. Voor 2024 wordt dit volledig gecompenseerd en voor 2025 voor ongeveer 50%, zodat een tekort van € 675 miljoen resteert. Voor de jaren 2026 tot en met 2029 vindt compensatie plaats, zodat uiteindelijk voor de gemeenten een positief saldo resulteert van € 675 miljoen.

Schrappen oploop opschalingskorting
Sinds 2015 worden gemeenten geconfronteerd met een korting op het gemeentefonds, die oploopt tot € 975 miljoen in 2026. Deze korting is opgelegd omdat gemeenten door gedwongen opschaling kosten zouden besparen. Sinds 2019 is een stand van de opschalingskorting bereikt van € 300 miljoen. In de meicirculaire 2024 is de oploop van de opschalingskorting vanaf 2026, een structurele uitname van € 675 miljoen, geschrapt.

BTW-compensatiefonds
Het BTW-compensatiefonds (BCF) is een Nederlands begrotingsfonds waaruit gemeenten en provincies worden gecompenseerd voor een belangrijk deel van de door hen betaalde omzetbelasting (btw). Het BCF heeft een plafond. Jaarlijks wordt de ruimte die onder het plafond over blijft, dus niet gedeclareerd wordt door gemeenten, toegevoegd aan het gemeentefonds. Gemeenten zijn in 2023 € 573 miljoen onder dit plafond gebleven met declaraties. In de septembercirculaire 2023 werd al een voorschot van € 359 miljoen uitbetaald. De definitieve afrekening BCF bedraagt hierdoor € 214 miljoen extra en dit bedrag wordt in 2024 incidenteel toegevoegd. Dit betekent voor Arnhem een voordeel van ruim € 2 miljoen in 2024.
Binnen de kaders die de Provincie stelt mag de gehele afrekening over 2023 structureel in de begroting worden opgenomen. Conform onze bestendige en behoedzame gedragslijn maken we hiervan normaliter geen gebruik. In deze Begroting 2025 kiezen we er in afwijking van deze gedragslijn echter voor een beperkte raming van de ruimte onder het plafond van het Btw-compensatiefonds wel op te nemen. Dit doen we om het nadeel van het nog niet kunnen meenemen van de indexatie Wmo op te vangen. Hierbij gaat het om € 750.000 in 2026, € 1,5 miljoen in 2026 en € 2,25 miljoen structureel vanaf 2028. In de Perspectiefnota 2026-2029, ervan uitgaande dat gemeenten de indexatie van de Wmo dan wel mogen toevoegen, bezien we hoe we in de komende jaren omgaan met de ruimte onder het BCF.

Taakstelling jeugdzorg
In het coalitieakkoord Rutte IV was een besparing op de jeugdzorg (zowel jeugdhulp, jeugdbescherming als jeugdreclassering) opgenomen die oploopt naar structureel € 511 miljoen landelijk in 2027. Doordat de bijbehorende aanpassing van de Jeugdwet die nodig is om de besparing te realiseren nog niet vastgesteld is, kan deze besparing in 2025 nog niet gerealiseerd worden. Om die reden wordt in 2025 incidenteel € 500 miljoen landelijk toegevoegd aan de algemene uitkering van het gemeentefonds. De bij programma Zorg opgenomen taakstelling in 2025 is daardoor afgeboekt.

Wijzigingen in taakmutaties en decentralisatieuitkeringen (DU's)
In de meicirculaire is een beperkt aantal nieuwe taakmutaties en DU's ontvangen en is een aantal wijzigingen doorgevoerd op bestaande DU's en IU's. Daar waar sprake is van (nieuwe) taken en/of een stijging van benodigde middelen om deze taken uit te voeren, vindt overheveling van de middelen uit het gemeentefonds naar de betreffende programma's plaats. In de bijlage is nadere toelichting gegeven op deze wijzigingen.

In onderstaande tabel is een totaaloverzicht gegeven van de mutaties in het gemeentefonds en de overige (rijks)ontwikkelingen die reeds in de Perspectiefnota waren opgenomen en de ontwikkelingen die aanvullend op de Perspectiefnota in deze Begroting 2025 zijn verwerkt.